Spis wierzytelności – czym jest, kto go tworzy i dlaczego ma tak duże znaczenie w restrukturyzacji?

Postępowanie restrukturyzacyjne to dla wielu przedsiębiorców ostatnia szansa na ocalenie działalności przed upadłością. Choć cała procedura opiera się na złożonych mechanizmach prawnych i ekonomicznych, to jednym z jej najważniejszych, a często niedocenianych elementów, jest spis wierzytelności. To właśnie ten dokument stanowi punkt wyjścia do oceny sytuacji finansowej dłużnika, określenia kręgu wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem oraz późniejszej realizacji zobowiązań objętych planem restrukturyzacyjnym. Bez precyzyjnego i rzetelnie sporządzonego spisu, nie ma mowy o skutecznej restrukturyzacji – ani w wymiarze prawnym, ani praktycznym. W niniejszym artykule przybliżymy, czym dokładnie jest spis wierzytelności, kto odpowiada za jego przygotowanie i jakie pełni funkcje w całym procesie uzdrawiania firmy zadłużonej.

Spis wierzytelności to urzędowy wykaz wszystkich wierzytelności osobistych przysługujących wobec dłużnika, które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. 

Obejmuje on zarówno zobowiązania objęte układem z mocy prawa, jak i te, które mogą zostać objęte układem za zgodą wierzyciela, a także – co często pomijane – wierzytelności nieobjęte układem. Ujęcie tych ostatnich w spisie wynika z ich roli w postępowaniu: mimo braku prawa głosu nad układem, wierzyciele nieobjęci układem pozostają uczestnikami postępowania, mogą tworzyć radę wierzycieli i zgłaszać sprzeciwy. 

Sam dokument ma charakter kompleksowy – nie ogranicza się wyłącznie do wierzytelności pieniężnych ani cywilnoprawnych, ale obejmuje również zobowiązania publicznoprawne, niepieniężne, warunkowe oraz takie, które powstaną w okresie rozliczeniowym przed dniem otwarcia postępowania. 

Co istotne, spis nie obejmuje roszczeń powstałych dopiero w dniu otwarcia restrukturyzacji – te kwalifikuje się jako koszty postępowania lub nowe zobowiązania. W rezultacie spis wierzytelności pełni nie tylko funkcję informacyjną, ale stanowi także podstawę do dalszych czynności procesowych – od głosowania nad układem, przez jego zatwierdzenie, aż po ewentualne postępowanie egzekucyjne po zakończeniu restrukturyzacji.

Podmiot odpowiedzialny za sporządzenie spisu wierzytelności zależy od rodzaju postępowania:

Osoba ta przygotowuje spis na podstawie dokumentów finansowych, ksiąg rachunkowych, rejestrów publicznych oraz innych dostępnych danych. Przy sporządzaniu spisu konieczne jest zachowanie obiektywizmu oraz precyzji – każdy błąd może rzutować na prawa wierzycieli i przebieg głosowania nad układem.

Ustawodawca szczegółowo określił treść spisu. Zgodnie z art. 86 p.r., dokument ten musi zawierać:

Warto zaznaczyć, że w przypadku wierzytelności spornych sporządza się odrębny spis, w którym wskazuje się podstawę sporu (art. 87 p.r.).

Zgodnie z przepisami, domniemuje się, że układ obejmuje wszystkie wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania. Wyjątki wynikają z przepisów szczególnych – np. niektóre zobowiązania publicznoprawne lub koszty postępowania restrukturyzacyjnego nie są objęte układem.

Nieobjęcie wierzytelności układem nie oznacza jednak ich pominięcia w spisie. Ujęcie takich roszczeń ma znaczenie proceduralne – wierzyciele ci są uczestnikami postępowania i mogą korzystać z przysługujących im praw (np. zgłaszania sprzeciwów, udziału w radzie wierzycieli).

Spis wierzytelności stanowi podstawę do określenia prawa głosu w głosowaniu nad układem. Uprawnionymi do głosowania są tylko ci wierzyciele, których wierzytelności:

Jeśli wierzytelność jest zabezpieczona rzeczowo, do głosu liczy się tylko ta część, która prawdopodobnie nie zostanie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia – chyba że wierzyciel wyrazi zgodę na pełne objęcie układem.

Dzięki spisowi wierzytelności można realistycznie oszacować skalę zadłużenia i przeprowadzić analizę, czy proponowany układ dłużnik w ogóle ma szansę wykonać. To nie tylko punkt odniesienia dla wierzycieli, ale i dla sądu, który ocenia propozycje układowe. Ostateczne zatwierdzenie układu może nastąpić tylko wtedy, gdy jego wykonanie jest realne – a ocena ta opiera się m.in. na danych ze spisu wierzytelności.

Pominięcie wierzytelności nie oznacza automatycznie utraty prawa do jej dochodzenia – zgodnie z art. 101 p.r. roszczenia te można nadal dochodzić w trybie sądowym. Wierzyciel może też złożyć sprzeciw do sędziego-komisarza (w terminie dwóch tygodni od obwieszczenia spisu), żądając uwzględnienia jego wierzytelności lub kwestionując zasadność wpisu innego wierzyciela.

Sprzeciw musi spełniać rygorystyczne wymogi formalne, a uzasadnienie należy poprzeć dowodami – przede wszystkim dokumentami lub opiniami biegłych. Sędzia-komisarz może także z urzędu wykreślić wierzytelność, jeśli okaże się, że jest ona nieistniejąca lub przysługuje innej osobie.

Po zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego (lub jego prawomocnym umorzeniu), spis wierzytelności zyskuje szczególną moc – staje się tytułem egzekucyjnym przeciwko dłużnikowi (art. 102 p.r.). Po nadaniu mu klauzuli wykonalności, wierzyciel może dochodzić roszczenia na drodze egzekucji komorniczej.

Jak widać, spis wierzytelności to dokument fundamentalny dla przebiegu każdego postępowania restrukturyzacyjnego. Stanowi on podstawę do ustalenia zakresu zadłużenia, prawa głosu, analizy wykonalności układu oraz – w dalszej perspektywie – dochodzenia roszczeń. Jego znaczenie wykracza daleko poza formalne zestawienie długów – wpływa realnie na prawa i obowiązki zarówno dłużnika, jak i wierzycieli.

Dlatego tak istotne jest, aby sporządzał go profesjonalista, a sam dokument był precyzyjny, kompletny i zgodny z przepisami. Błędy na tym etapie mogą skutkować poważnymi konsekwencjami procesowymi, a nawet upadkiem całego postępowania układowego.

Chcesz mieć pewność, że Twój spis wierzytelności jest wykonany prawidłowo?

Zapraszam do kontaktu!