Porady
15 grudnia 2022 r.
Długi — jak uniknąć ich dziedziczenia?
Po śmierci spadkodawcy, spadkobiercy dziedziczą jego majątek. Dla większości osób odziedziczenie spadku kojarzone jest z nagłym przypływem, niespodziewanego majątku. Należy jednak uznać to za błędne skojarzenie, ponieważ w skład spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale także pasywa, czyli długi. Oznacza to, że decydując się na przyjęcie spadku, możemy ryzykować przyjęciem także pokaźnych długów spadkodawcy. Istnieją jednak rozwiązania, które pozwalają w jakimś stopniu ochronić przed tym spadkobierców.
Kto dziedziczy spadek?
Na samym początku warto wyjaśnić, jakie w polskim prawie są możliwości dziedziczenia. Otóż spadek można dziedziczyć w sposób ustawowy lub testamentowy. O dziedziczeniu testamentowym mówimy w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament. Wówczas wiadomo kto i co dziedziczy. W sytuacji jednak gdy testamentu nie ma lub gdy spadkobiercy wskazani w testamencie odmówili dziedziczenia, to jego kolejność regulują przepisy kodeksu cywilnego. W pierwszej kolejności spadek dziedziczą (w równych częściach) małżonek lub małżonka oraz dzieci. Co ważne, część spadku należna małżonkowi nie może być mniejsza niż 25%. Jeśli osoba zmarła nie pozostawiła małżonka, dzieci, ani wnuków, spadek odziedziczą rodzice i rodzeństwo spadkodawcy.
Należy podkreślić, że długi z mocy prawa należą do masy spadkowej. Nie ustanowiono dla nich odrębnej regulacji dotyczącej zasad dziedziczenia, wobec czego stosuje się wobec nich zasady przedstawione powyżej.
Powołanie do dziedziczenia – co dalej?
Kiedy zostajemy powołani do dziedziczenia spadku, nie oznacza to, że musimy go przyjąć w całości. Właśnie ze względu na ewentualne długi wchodzące w skład masy spadkowej, istnieją instytucje, które chronią spadkobierców.
Spadkobierca ma do wyboru cztery rozwiązania, w zależności od tego, co chce zrobić ze spadkiem, do którego dziedziczenia został powołany.
Osoba, która otrzymała spadek, może:
- odrzucić cały spadek,
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza,
- przyjąć spadek wprost,
- pozostać biernym – nie składać żadnego oświadczenia – ani o przyjęciu, ani o odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku lub przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza a długi spadkodawcy
Jeżeli spadkobierca zdecyduje się na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku lub przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, musi pamiętać o zachowaniu terminu do jego złożenia. Spadkobierca ma na to 6 miesięcy od momentu uzyskania informacji o powołaniu do spadku. Termin ten będzie więc biegł albo od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy lub o tym, że został wymieniony w testamencie pozostawionym przez spadkodawcę.
Należy podkreślić, że złożenie wspomnianego oświadczenia nie jest obowiązkiem, a raczej przywilejem czy też możliwością spadkobiercy. Mozę on oczywiście przyjąć postawę bierną i zaniechać składania wspomnianego oświadczenia. Kiedy upłynie wspomniane 6 miesięcy, a spadkobierca do tego czasu nie złoży żadnego oświadczenia, wówczas będzie dziedziczył spadek z mocy prawa, z dobrodziejstwem inwentarza. Co to oznacza? Spadkobierca otrzyma spadek i odpowie za długi zmarłego, ale co należy podkreślić — tylko do wysokości wartości majątku, jaki odziedziczył. W praktyce oznacza to, że jeśli wartość stanu czynnego (aktywów) spadku będzie mniejsza niż kwota długów, taka osoba, w uproszczeniu, nic nie zyska, ale także – nic nie straci.
W związku z tym, że nie zawsze wiadomo, co wchodzi w skład spadku, a jak zostało wspomniane powyżej, mogą to być również długi, niektórzy właśnie z tego powodu decydują się na odrzucenie spadku.
Odrzuceniu spadku — konsekwencje
Decydując się na odrzucenie spadku, musimy przede wszystkim pamiętać o 6-miesięcznym terminie na dokonanie tej czynności. Inną istotną kwestią jest fakt, że odrzucając spadek, spadkobierca traktowany jest, jakby otwarcia spadku nie dożył. Co to oznacza w praktyce? Że ustanawiany jest nowy krąg dziedziczenia. Długi spadkodawcy mogą więc nadal dziedziczyć zstępni, czyli następni w kolejności spadkobiercy. Jeśli więc np. małżonka zmarłego odrzuci spadek, aby uniknąć dziedziczenia długów, musi pamiętać, aby odrzucić go również w imieniu małoletnich dzieci (pełnoletnie powinny zrobić to samodzielnie). W przeciwnym razie długi „przejdą” na dzieci. Co ważne, osoba, która odrzuciła spadek, nie otrzyma zachowku.
Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – gdzie złożyć oświadczenie?
Dziedziczyć spadek z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca może na dwa sposoby. W pierwszej kolejności może on złożyć stosowne oświadczenie – przed sądem lub notariuszem. Drugą opcją jest pozostanie biernym i wówczas spadkobierca z mocy prawa dziedziczy majątek z dobrodziejstwem inwentarza. W praktyce oznacza to, że w przypadku gdy spadkodawca pozostawił po sobie majątek, ale też spore długi, spadkobierca wyjdzie „na zero”. Niczego nie zyska, ale też nie straci.
Przyjęcie spadku wprost a długi spadkodawcy
Przyjęcie spadku wprost nie gwarantuje żadnej ochrony przed długami spadkodawcy. Jeżeli więc spadkobierca wie, że zmarły był osobą zadłużoną, przyjęcie spadku wprost będzie dla niego mało korzystnym i opłacalnym rozwiązaniem. Spadkobierca, który zdecyduje się na przyjęcie spadku wprost, odziedziczy wówczas wszystkie długi spadkobiercy, za które zmuszony będzie odpowiadać całym swoim majątkiem.
Dowiadując się o powołaniu do dziedziczenia, nie warto podejmować pochopnych decyzji. Zbyt szybkie podjęcie jakichkolwiek działań w tej sprawie może skutkować koniecznością odpowiadania za długi swoim własnym majątkiem.
