W postępowaniu upadłościowym chodzi o to, aby możliwie w jak największym stopniu zaspokoić wierzycieli, wobec których dłużnik zalega za spłatą. Prawdą jest jednak to, że rzadko kiedy udaje się zaspokoić ich w pełni, dlatego ustawodawca podzielił wierzytelności na specjalne kategorie, wedle których wskazywana jest kolejność ich zaspokajania.

Czym są wierzytelności?

Wierzytelności to zgodnie z Kodeksem cywilnym prawa majątkowe, z których wynikają roszczenia wierzyciela wobec dłużnika, który nie zrealizował wobec niego określonych świadczeń. W zdecydowanej większości przypadków mają one charakter majątkowy, a przez to ulegają przedawnieniu. Wierzytelnościami możemy więc nazwać niezrealizowane przez dłużnika zobowiązania finansowe.

Kategorie wierzytelności

Jeżeli dochodzi do postępowania upadłościowego, najczęściej oznacza to nie jedno małe zadłużenie, a całą ich masę. Kiedy w postępowaniu upadłościowym jest tylko jeden wierzyciel, ustalanie kolejności zaspokajania roszczeń jest zbędne. Taka sytuacja ma jednak miejsce rzadko. Osoba decydująca się na ogłoszenie upadłości najczęściej jest już w ogromnych tarapatach finansowych, a co za tym idzie roszczenia wobec niej ma wielu wierzycieli. W takiej sytuacji konieczne jest ustalenie kolejności, według której spełniane będą poszczególne roszczenia, tak, aby wierzyciele byli zaspokojeni możliwie w jak największym stopniu. 

Ustawodawca, w art. 342 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, wyodrębnił 4 kategorie należności podlegających zaspokojeniu z funduszów masy upadłości. Podział funduszów masy upadłości pomiędzy wierzycielami masy upadłości następuje według dwóch głównych zasad: pierwszeństwa kategorii zaspokojenia oraz zasady proporcjonalności.

KATEGORIA PIERWSZA

Należności:

  • przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości, ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem, lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego, 
  • rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, 
  • alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne,
  • powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zezwolenia rady wierzycieli, albo zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za zezwoleniem rady wierzycieli, albo zgodą nadzorcy sądowego, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości,
  • należności z tytułu kredytu, pożyczki, obligacji, gwarancji lub akredytyw, lub innego finansowania przewidzianego układem przyjętym w postępowaniu restrukturyzacyjnym i udzielonego w związku z wykonaniem takiego układu, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego nie później niż trzy miesiące po prawomocnym uchyleniu układu;

KATEGORIA DRUGA

Inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;

KATEGORIA TRZECIA

Odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów;

KATEGORIA CZWARTA

Należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.

Po co zostały stworzone kategorie zaspokajania wierzytelności w postępowaniu upadłościowym?

Jak wspomniałem na początku, w postępowaniach upadłościowych mamy do czynienia z osobami bardzo mocno zadłużonymi. W związku z tym, w postępowaniu bierze bardzo często udział nie jeden wierzyciel, a cała ich masa. Skategoryzowanie kolejności zaspokajania wierzytelności pozwala więc nieco to uporządkować. W większości przypadku dłużnicy nie posiadają tak dużego majątku, aby móc zaspokoić wszystkich wierzycieli naraz. Potrzebne jest więc ustalenie jakiejś kolejności. Zdarzają się także sytuacje, w których masa upadłościowa nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań. Wówczas zastosowanie ma zasada, zgodnie z którą należności z kategorii np. czwartej zostaną zaspokojone dopiero wówczas, gdy spłaceni zostaną wierzyciele, których wierzytelności zaliczono do kategorii poprzednich.