Postępowanie restrukturyzacyjne z układem częściowym jest jednym z bardziej zaawansowanych narzędzi dostępnych dla przedsiębiorców znajdujących się w kryzysie finansowym. Jego specyfika polega na tym, że skutki układu obejmują nie wszystkich wierzycieli, lecz tylko wybranych – i to nie w ujęciu podmiotowym (osób), ale przedmiotowym (konkretnych wierzytelności). W tym delikatnym procesie istotną, choć nie zawsze docenianą rolę, odgrywa nadzorca – profesjonalny doradca restrukturyzacyjny. Kim tak naprawdę jest nadzorca, jakie są jego zadania, granice odpowiedzialności i pole manewru? O tym poniżej.

Nadzorca w postępowaniu restrukturyzacyjnym to profesjonalista powołany do nadzorowania przebiegu postępowania restrukturyzacyjnego, którego głównym zadaniem jest ochrona interesów zarówno dłużnika, jak i jego wierzycieli. Funkcję tę może pełnić wyłącznie osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego, nadawaną przez Ministra Sprawiedliwości, lub spółka handlowa, w której wszyscy członkowie zarządu lub wspólnicy (w zależności od formy prawnej) również legitymują się taką licencją.

Nadzorca musi spełniać szereg rygorystycznych kryteriów, m.in. posiadać wykształcenie wyższe, obywatelstwo jednego z państw europejskich, pełną zdolność do czynności prawnych, nienaganną opinię oraz doświadczenie w zarządzaniu majątkiem przedsiębiorstwa. Kandydat musi także pozytywnie zdać państwowy egzamin zawodowy.

Rola nadzorcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym obejmuje nie tylko kontrolę nad działaniami dłużnika, ale także współdziałanie z sądem, wierzycielami i innymi uczestnikami postępowania w celu wypracowania i wdrożenia skutecznego planu naprawczego. Nadzorca analizuje sytuację ekonomiczną dłużnika, monitoruje realizację planu restrukturyzacyjnego, a także raportuje o postępach sądowi i wierzycielom.

Co istotne, nadzorca musi być bezstronny – przepisy wykluczają powołanie osoby lub podmiotu, który ma jakiekolwiek powiązania osobiste, majątkowe czy zawodowe z dłużnikiem lub jego wierzycielami. Zakaz obejmuje m.in. byłych pracowników, członków rodziny, osoby posiadające udziały w spółce dłużnika czy osoby pozostające z nim w bliskich relacjach.

Licencję doradcy restrukturyzacyjnego przyznaje się bezterminowo, jednak może zostać zawieszona lub cofnięta, jeśli jej posiadacz przestanie spełniać wymogi ustawowe lub dopuści się poważnych uchybień. Doradca może także uzyskać tytuł kwalifikowanego doradcy, jeśli wykaże się szczególnym doświadczeniem i nienagannym przebiegiem kariery zawodowej.

W praktyce nadzorca pełni więc bardzo ważną funkcję w procesie restrukturyzacji, będąc niejako gwarantem prawidłowego, transparentnego i skutecznego przebiegu postępowania, co ma bezpośredni wpływ na możliwość uratowania przedsiębiorstwa dłużnika przed upadłością.

Podstawową cechą układu częściowego jest jego ograniczony zasięg. Obejmuje on wyłącznie te wierzytelności, które dłużnik wskaże i które mają zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie jego przedsiębiorstwa (art. 180 ust. 1 pr. rest.). Ustawodawca nie wskazuje jednak, co konkretnie oznacza „zasadniczy wpływ”. Pozostawia ocenę tej kwestii zarówno samemu dłużnikowi, jak i – co bardzo istotne – nadzorcy układu.

Kryteria wyodrębnienia wierzytelności muszą być obiektywne, jednoznaczne i uzasadnione ekonomicznie. Nie mogą również prowadzić do pominięcia wierzycieli, którzy są przeciwni układowi częściowemu, ani opierać się na relacjach osobistych. Rola nadzorcy w tym kontekście jest zasadnicza – ma on nie tylko weryfikować kryteria, ale też dokumentować ich zgodność z przepisami w swoim sprawozdaniu (art. 220 pkt 2 pr. rest.), co staje się podstawą oceny sądu.

Dłużnik, decydując się na układ częściowy, musi mieć świadomość, że nie może dowolnie manipulować kryteriami objęcia wierzytelności. Jeśli sąd pierwszej instancji odrzuci przyjęte przez dłużnika kryteria, a sąd drugiej instancji oddali zażalenie – nie ma już możliwości zmiany tych kryteriów (art. 182 ust. 5 zd. 2 pr. rest.). Oznacza to, że w praktyce dłużnik ma jedną realną szansę na ich prawidłowe sformułowanie.

Nadzorca nie tylko może, ale wręcz powinien pomóc dłużnikowi w doborze i argumentacji kryteriów. To on odpowiada za przygotowanie sprawozdania, które musi zawierać m.in. uzasadnienie wyboru objętych wierzytelności. W przeciwnym razie sąd – z własnej inicjatywy lub pod wpływem sprzeciwu wierzycieli – może odmówić zatwierdzenia układu. Odpowiedzialność nadzorcy za „jakość” tego dokumentu jest zatem bezpośrednia.

W przypadku układu częściowego wyłącznie dłużnik ma prawo złożyć propozycje układowe (art. 180 ust. 1 pr. rest.). Jednak – zgodnie z art. 117 ust. 2 pr. rest. – nadzorca może je zmienić lub uzupełnić, jeśli sytuacja tego wymaga. Choć praktyka pokazuje, że takie sytuacje zdarzają się rzadko, przepis ten daje nadzorcy możliwość interwencji. Na przykład w przypadku nagłej niedyspozycji dłużnika lub rażących błędów w dokumentach.

Co istotne, nadzorca nie ma obowiązku zgłaszać zmian, nawet jeśli propozycje dłużnika nie spotkają się z aprobatą wierzycieli. Wynika to z zasady, że dłużnik pozostaje gospodarzem postępowania. Nadzorca ma wspierać, doradzać i nadzorować, ale nie wyręczać dłużnika w prowadzeniu postępowania restrukturyzacyjnego.

Szczególne znaczenie ma rola nadzorcy w zakresie objęcia układem częściowym wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo (hipoteką, zastawem itd.). Zgodnie z art. 181 pr. rest., takie wierzytelności mogą zostać objęte układem częściowym bez zgody wierzyciela – ale tylko w zakresie pokrytym wartością zabezpieczenia. W pozostałym zakresie – również bez zgody, co stanowi wyjątek od zasady.

W tym aspekcie nadzorca musi wykazać się znajomością nie tylko prawa, ale też mechanizmów ekonomicznych. Jego zadaniem jest bowiem pomoc dłużnikowi w takim skonstruowaniu propozycji, aby możliwe było pełne objęcie zabezpieczonej wierzytelności układem. Może to ochronić dłużnika przed egzekucją i stabilizować jego pozycję negocjacyjną.

W przypadku postępowań z układem częściowym obowiązuje zasada zarządu własnego (art. 36 ust. 1 pr. rest.), co oznacza, że dłużnik nie traci kontroli nad swoim majątkiem. Nadzorca nie może więc ingerować w bieżące zarządzanie przedsiębiorstwem. Chyba że doszło do poważnych nieprawidłowości i postępowanie zmienia się w przyspieszone postępowanie układowe. Wtedy jak najbardziej możliwe jest uchylenie zarządu własnego i ustanowienie zarządcy (art. 239 ust. 1 pr. rest.).

Co ciekawe, nawet w ramach trwającego postępowania sanacyjnego dłużnik może złożyć wniosek o zatwierdzenie układu częściowego. Ale uwaga – o ile wierzyciele objęci układem nie zostali już objęci układem sanacyjnym i nie wyrazili zgody na takie objęcie (art. 192 ust. 1 pr. rest.). W takim scenariuszu doradca restrukturyzacyjny staje się, można powiedzieć – przewodnikiem po całym postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Układ częściowy – z definicji – oznacza wyłączenie z postępowania części wierzycieli. Umieszczenie w spisie wierzytelności tylko tych wierzycieli, którzy mają być objęci układem, ma na celu ograniczenie konfliktów, wynikających z różnic w interpretacji kryteriów wyodrębnienia (art. 187 ust. 1 pr. rest.). Udział nieobjętych układem wierzycieli w postępowaniu powodowałby ryzyko jego zablokowania – dlatego dostęp do procedury powinien być zarezerwowany wyłącznie dla tych, których interesy są bezpośrednio dotknięte układem.

Choć układ częściowy jest tworzony z inicjatywy dłużnika i to on jest jego głównym architektem, to nadzorca układu pełni w tym procesie rolę nie tylko wspierającą, ale również kontrolną. Weryfikuje zgodność z przepisami, czuwa nad obiektywnością kryteriów, sporządza sprawozdania kluczowe dla sądu i, w razie potrzeby, koryguje błędy formalne.

W realiach gospodarczych, gdzie czas i precyzja mają ogromne znaczenie, to właśnie od jakości pracy nadzorcy zależeć może skuteczność całego postępowania. Jest on nie tylko strażnikiem prawa, ale też praktycznym partnerem dłużnika w najtrudniejszym momencie jego działalności – kiedy ważą się losy dalszego istnienia firmy.

Chcesz dowiedzieć się więcej o praktycznych aspektach roli nadzorcy? Zainteresowany konkretnym przypadkiem układu częściowego? Zapraszamy do kontaktu – chętnie odpowiemy na pytania lub pomożemy w analizie konkretnego przypadku.