Restrukturyzacja – dla jakiej firmy i o co z nią chodzi?

Artykuł został zaktualizowany w dniu 25.02.2024 r. i jest zgodny ze stanem prawnym na marzec 2024 rok.

Czy restrukturyzacja firmy jest dla Twojej firmy? Odpowiedź w tym artykule. W ostatnich latach widoczna stała się tendencja do tworzenia przepisów ułatwiających przedsiębiorcom wyjście z trudnej sytuacji finansowej. Zainteresowanie restrukturyzacją wzrosło także z  powodu trwającej pandemii Covid-19 i towarzyszących jej licznych przestojów. Uwaga prawodawców została skupiona na zabezpieczeniu interesów wierzycieli, przy jednoczesnym umożliwieniu dalszego funkcjonowania dłużnikowi. Należy podkreślić, że ogłoszenie upadłości w wielu przypadkach skutkuje brakiem możliwości odzyskania pieniędzy (np. wynagrodzenia za pracę, świadczone usługi), jak również skorzystania z innych uprawnień (np:. gwarancji lub rękojmi – w przypadku upadłości producenta lub sprzedawcy towaru). Natomiast dalsze funkcjonowanie przedsiębiorcy daje szanse na spłatę długów.

Restrukturyzacja firmy – co to oznacza?

Dla większości osób restrukturyzacja kojarzy się ze zmianami w strukturach i działalności firmy, mającymi zwiększyć jej wydajność lub funkcjonalność. Restrukturyzacją zazwyczaj nazywa się procesy organizacyjne zachodzące w strukturach i działalności przedsiębiorstwa, polegające np. na redukcji i optymalizacji zatrudnienia, przekształceniu formy prawnej działalności, likwidacji części departamentów. Niewątpliwie, restrukturyzacja jest łączona z problemami występującymi u przedsiębiorcy, zwłaszcza z brakiem płynności finansowej.

Obecnie zasady przeprowadzenia restrukturyzacji zwarte są w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne. Zgodnie z ustawą postępowanie restrukturyzacyjne ma zapobiec ogłoszeniu upadłości dłużnika przez umożliwienie mu podjęcie odpowiednich środków naprawczych w drodze zawarcia układu z wierzycielami, lub w ramach postępowania sanacyjnego, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Należy zauważyć, że istotną rolę w postępowaniu pełnią wierzyciele, których interesy są objęte ochroną. Restrukturyzacja finalnie ma umożliwić przedsiębiorcy funkcjonowanie w celu spłaty zaległych zobowiązań.

W wielu przypadkach restrukturyzacja będzie stanowiła alternatywę dla ogłoszenia upadłości i likwidacji firmy. Podjęcie decyzji o jej rozpoczęciu ma docelowo doprowadzić do wyciągnięcia firmy z kłopotów i umożliwić jej dalsze funkcjonowanie na rynku. Nie można bowiem zapominać, że problemy z płynnością finansową  nie ograniczają się wyłącznie do problemów majątkowych i braku możliwości bieżącej spłaty zobowiązań. Dodatkowymi konsekwencjami złej kondycji finansowej firmy może stać uszczerbek wizerunkowy i brak zaufania kontrahentów oraz klientów. Ponowne budowanie dobrego imienia i pozycji na rynku natomiast zajmie dużo czasu.

Tolerowanie trudnej sytuacji firmy, czy doprowadzenie do upadłości może nie rozwiązać problemów. W dłuższej perspektywie należy się bowiem liczyć z roszczeniami wierzycieli skierowanymi bezpośrednio do członków zarządu lub wspólników. Dlatego gdy tylko pojawiają się problemy warto pomyśleć o wdrożeniu odpowiednich środków naprawczych, które uchronią przed likwidacją firmy. Proces restrukturyzacji może zakończyć się pomyślnie, pod warunkiem właściwego zaangażowania kompetentnych osób i odpowiednich środków. Warto taki proces skonsultować z doradcą restrukturyzacyjnym.

Jaka firma może się restrukturyzować?

Wymaga wyjaśnienia, że w rozumieniu prawa cywilnego firma nie jest oddzielnym bytem (tzn. nie jest osobą fizyczną, ani prawną). Firma jest nazwą, pod którą przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą i którą posługuje się w obrocie. Dlatego procesowi restrukturyzacji mogą co do zasady poddać się przedsiębiorcy, tj. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne (spółki), jednostki organizacyjne posiadające zdolność prawną, jak również wybrane kategorie wspólników (tj. wspólnicy spółki partnerskiej, wspólnicy ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem).

Kiedy może zostać przeprowadzona restrukturyzacja?

Proces restrukturyzacji może rozpocząć przedsiębiorca, który w rozumieniu ustawy jest dłużnikiem niewypłacalnym lub zagrożonym niewypłacalnością. Oznacza to, że przede wszystkim przedsiębiorca musi posiadać wierzycieli i nie regulować w stosunku do nich swoich bieżących, wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez minimum trzy miesiące. Chodzi o sytuacje, gdy przedsiębiorca np. zalega z płatnościami za usługi lub dostarczony towar, w stosunku do którego, zgodnie z umową nadszedł termin zapłaty. Z kolei zagrożonym niewypłacalnością będzie przedsiębiorca, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie nie będzie w stanie regulować bieżących, wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Na czym polega restrukturyzacja firmy?

Zasadniczo celem postępowania restrukturyzacyjnego jest umożliwienie przedsiębiorcy-dłużnikowi prowadzenia dalszej działalności, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów wierzycieli, czyli spłaty ich należności.

Restrukturyzacja może być prowadzona w ramach czterech odrębnych postępowań:  postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego, postępowania sanacyjnego. Przy czym wyłącznie w ramach postępowania sanacyjnego dochodzi do faktycznej reorganizacji przedsiębiorstwa. Pozostałe trzy postępowania dotyczą wyłącznie zmiany struktury długów, nie przedsiębiorstwa. W przypadku przyjęcia układu przez wierzycieli, dłużnik może faktycznie zapłacić wierzycielom mniej (np. dług może zostać pomniejszony o odsetki). W efekcie ii tak będzie to rozwiązanie korzystne zarówno dla dłużnika, jak i wierzycieli, którzy w dłuższej perspektywie mają szanse na odzyskanie chociaż części należności.

Rozpoczęcie postępowania restrukturyzacyjnego wiąże się z szeregiem obowiązków. Pierwszym krokiem jest złożenie przez dłużnika odpowiedniego wniosku. Dłużnik może wnosić o  otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub o zatwierdzenie układu przyjętego w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Istotnym etapem jest analiza przyczyn złej sytuacji przedsiębiorcy. Dłużnik sporządza także plan restrukturyzacyjny w ramach którego przedstawia analizę przyczyn swojej sytuacji. Plan bazuje na założeniach przyjętych przez dłużnika, zarówno odnośnie wewnętrznej sytuacji ekonomicznej, jak również analizy otoczenia rynkowego. 

Należy również wspomnieć, że postępowanie restrukturyzacyjne jest prowadzone z udziałem nadzorcy, którego kompetencje mogą być zróżnicowane, w zależności od rodzaju postępowania. Poza obowiązkami sprawozdawczymi, do kompetencji nadzorcy należy także opiniowanie proponowanego sposobu restrukturyzacji. W postępowaniu sanacyjnym nadzorca natomiast przejmuje zarząd nad firmą.

Co w praktyce oznacza, że firma jest w restrukturyzacji?

Restrukturyzacja firmy w praktyce wiąże się z koniecznością dokonania inwentaryzacji przedsiębiorstwa, jego majątku i posiadanych aktywów oraz pasywów. Co do zasady dłużnik samodzielnie zarządza własny swoim majątkiem, chyba że został ustanowiony zarządca. Jeżeli sąd zdecydował się na powołanie zarządcy, wówczas zarząd nad przedsiębiorstwem będzie odbywał się niezależnie od dłużnika.

Ponadto zarówno wszczęcie postępowania, jak również jego pozytywne zakończenie wiążą się z konsekwencjami w stosunku do możliwości dochodzenia należności objętych układem. Przykładowo postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, które zostało wszczęte przed dniem otwarcia przyspieszonego postępowania układowego, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania.

Dodatkowo wierzyciel posiadający wierzytelność zabezpieczoną hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym będzie mógł w toku przyspieszonego postępowania układowego prowadzić egzekucję wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia. Co również istotne, z dniem uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ postępowania zabezpieczające i egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi w celu zaspokojenia wierzytelności objętych układem ulegają umorzeniu z mocy prawa.

Jakie koszty wiążą się z restrukturyzacją firmy?

Rozpoczęcie i przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego wiąże się z kosztami, których wysokość uzależniona jest od rodzaju postępowania. Na rozmiar wydatków wpływa tryb postępowania restrukturyzacyjnego, poziomu skomplikowania sytuacji przedsiębiorstwa (zarówno prawnej, jak i finansowej).

Zasadniczo można wskazać na dwa rodzaje kosztów. Do pierwszej grupy zaliczane są koszty i opłaty sądowe związane z podejmowaniem określonych w ustawie czynności. Do drugiej grupy natomiast można zaliczyć wszelkie dodatkowe wydatki, np. na pomoc prawną. Nierzadko bowiem przedsiębiorca decyduje się na skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej w związku z przygotowaniem dokumentacji i toczącym się postępowaniem.

Można jednak wskazać koszty, które zazwyczaj pojawiają się w procesie restrukturyzacji. Przedsiębiorca powinien liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty od wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego. Opłata jest stała i wynosi 1000 zł. Jej uiszczenie jest niezbędne, gdyż bez tego sąd nie podejmie żadnych czynności. Należy się także liczyć z innymi kosztami, niezbędnymi do przeprowadzenia postępowania. Do kosztów takich można zaliczyć zaliczki na czynności podejmowane przez biegłych (np. opinie, operaty), koszty związane z funkcjonowaniem rady wierzycieli. Istotną pozycję będą stanowiły koszty poniesione na wynagrodzenie nadzorcy układu lub zarządcy ustanowionego przez sąd. W przypadku zaangażowania nadzorcy układu, to przedsiębiorca-dłużnik zawiera umowę, w której określa wynagrodzenie. Warto podkreślić, że w przypadku mikro przedsiębiorców wynagrodzenie nadzorcy nie może przekroczyć 15% poziomu zaspokojenia wierzycieli.

Nie istnieje możliwość określenia górnego limitu kosztów, albowiem wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od liczby wierzycieli oraz czasu trwania postępowania.

Ponadto istotną pozycję, którą należy uwzględnić, stanowią koszty wynagrodzenia licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego. Przedsiębiorcę mogą także obciążać koszty zaangażowania profesjonalnego pełnomocnika, tj. radcy prawnego lub adwokata. Koszty obsługi prawnej są uzależnione od indywidualnych ustaleń z prawnikiem i mogą dotyczyć np. przygotowania wniosku o wszczęcie postępowania, reprezentowania przedsiębiorcy w trakcie postępowania (stawiennictwo na posiedzeniach, przygotowywanie pism, itp.).

Czy jest możliwe ogłoszenie upadłości w toku postępowania restrukturyzacyjnego?

Obecnie przepisy wyłączają możliwość równoczesnego prowadzenia zarówno postępowania restrukturyzacyjnego i postępowania upadłościowego. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca będzie musiał podjąć decyzję o dalszym prowadzeniu działalności lub o ogłoszeniu upadłości. Natomiast w przypadku złożenia zarówno wniosku restrukturyzacyjnego i o ogłoszenie upadłości, w pierwszej kolejności rozpoznany zostanie wniosek restrukturyzacyjny. Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby złożony w okresie otwarcia restrukturyzacyjnego, zostałby odrzucony.

Gdzie szukać informacji, czy dana firma jest w restrukturyzacji?

Na podstawie art. 5 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne, informacje dotyczące restrukturyzacji przedsiębiorcy miały być zamieszczane w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości prowadzonym przez Ministra Sprawiedliwości. Taki odrębny rejestr jednak do dzisiaj nie powstał, zaś funkcje Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości przejął Krajowy Rejestr Zadłużonych.

Na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych w rejestrze publikowane są informacje o osobach fizycznych, osobach prawnych oraz jednostkach posiadających zdolność prawną, wobec których były albo są prowadzone postępowania restrukturyzacyjne. W rejestrze publikowana jest również informacja o zawarciu układu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Dostęp do danych zawartych w rejestrze jest nieograniczony. Rejestr jest jawny i każda zainteresowana osoba ma prawo zapoznać się z informacjami. W rejestrze można znaleźć informacje o zarządzeniach, postanowieniach i innych dokumentach dotyczących postępowania restrukturyzacyjnego. Ponadto informacje o restrukturyzacji zamieszczane są w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

W tym artykule omówiono istotne aspekty restrukturyzacji firm w kontekście zmieniającego się otoczenia prawnego i gospodarczego, zwłaszcza w świetle pandemii Covid-19. Podkreślono znaczenie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o Prawie restrukturyzacyjnym w zapewnieniu efektywnych narzędzi do naprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Artykuł wskazuje na różne rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, ich cele i procedury, a także na rolę nadzorcy w tym procesie. Przedstawiono również typowe koszty związane z procesem restrukturyzacji i wskazano na różnice między restrukturyzacją a ogłoszeniem upadłości. Ponadto, przedstawiono, gdzie można znaleźć informacje o firmach w procesie restrukturyzacji. Artykuł ten dostarcza kompleksowego przeglądu tematu, będąc cennym źródłem informacji dla przedsiębiorców, prawników oraz osób zainteresowanych prawem gospodarczym.

Sprawdzono aktualność artykułu na 25.02.2024