Restrukturyzacja — kto może składać propozycje układowe?

Restrukturyzacja to szansa na uratowanie przedsiębiorstwa przed upadłością i odzyskanie równowagi finansowej. Jej sednem jest układ – porozumienie zawierane pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami – którego treść kształtują tzw. propozycje układowe. Ale kto właściwie może je składać? Czy to wyłącznie domena dłużnika, czy też inni uczestnicy postępowania mogą przejąć inicjatywę? Odpowiedź na to pytanie dostarcza art. 155 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne. Przyjrzyjmy się szczegółowo uprawnionym podmiotom oraz praktycznym konsekwencjom tej regulacji.

Zanim przejdziemy do katalogu podmiotów uprawnionych do składania propozycji układowych, warto przypomnieć ich funkcję. Propozycje układowe to formalna oferta zrestrukturyzowania zobowiązań dłużnika – czyli określenie warunków, na jakich wierzyciele mieliby się zgodzić na zawarcie układu. Ustawodawca w art. 155 ust. 3 p.r. precyzuje, że propozycje układowe „określają sposób restrukturyzacji zobowiązań dłużnika”, bez zamykania katalogu możliwych rozwiązań. Mogą one obejmować m.in. rozłożenie długu na raty, odroczenie terminów płatności, konwersję długu na udziały czy redukcję zadłużenia.

W odróżnieniu od wcześniejszego stanu prawnego, propozycje te nie muszą być uzasadniane odrębnie – szczegółowe argumenty i analizy znajdują się bowiem w planie restrukturyzacyjnym. Niemniej jednak, w praktyce – zwłaszcza gdy propozycje układowe formułują podmioty inne niż dłużnik – potrzeba przekonania pozostałych uczestników postępowania będzie często wymagała przedstawienia choćby nieformalnego uzasadnienia.

Przedmiotem propozycji układowych są środki restrukturyzacyjne, które mają doprowadzić do zawarcia układu pomiędzy dłużnikiem a jego wierzycielami. Tak jak wspomnieliśmy powyżej, prawo restrukturyzacyjne przewiduje w tym zakresie katalog otwarty, co oznacza, że dłużnik oraz inne uprawnione podmioty mogą swobodnie kształtować treść propozycji, o ile mieszczą się one w granicach prawa i zasad postępowania restrukturyzacyjnego.

Ustawodawca pozostawił dużą elastyczność co do kształtu propozycji układowych, wskazując jedynie przykładowe sposoby restrukturyzacji zobowiązań. Dopuszczalne są zatem różne formy zmiany stosunku zobowiązaniowego, jak odroczenie terminu spłaty, rozłożenie długu na raty, zmniejszenie jego wysokości, czy konwersja wierzytelności na udziały bądź akcje. Jednak ta swoboda nie jest absolutna. Propozycje układowe muszą być zgodne z przepisami prawa, w szczególności nie mogą naruszać praw pracowników, organów państwowych (np. ZUS, KRUS), zasad współżycia społecznego oraz reguły równego traktowania wierzycieli (zarówno ogólnej, jak i wewnątrzgrupowej).

Każda propozycja układowa powinna być dostosowana do realnych możliwości dłużnika i jego planu naprawczego. Nie mogą one pogłębiać jego zadłużenia ani opierać się na nierealistycznych założeniach. Propozycje powinny zatem zawierać konkretną, możliwą do wykonania treść, którą wierzyciele będą w stanie ocenić i świadomie przyjąć lub odrzucić.

W tym kontekście niezbędna jest również ocena sądu, który – przed zatwierdzeniem układu – analizuje jego zgodność z przepisami prawa oraz możliwość jego wykonania przez dłużnika (art. 325 ust. 2 p.r.). Propozycje powinny także uwzględniać konieczność uzyskania poparcia kwalifikowanej większości wierzycieli, co wymusza ich dostosowanie do realiów i interesów różnych grup uczestników postępowania.

Do najczęściej stosowanych metod restrukturyzacji zobowiązań w ramach propozycji układowych należą:

Konwersja wierzytelności na udziały lub akcje – dotyczy przedsiębiorstw funkcjonujących w formie spółek kapitałowych. Wymaga wskazania m.in. wartości podwyższenia kapitału, liczby i wartości nominalnej udziałów, wyłączenia prawa poboru, ceny emisyjnej i daty uczestnictwa nowych akcji w dywidendzie. Działanie to możliwe jest nawet bez uprzedniego umocowania w umowie spółki.

Pomimo elastyczności, prawo nakłada wyraźne ograniczenia – zarówno normatywne, jak i praktyczne. Niedopuszczalne są propozycje prowadzące do nierównego traktowania wierzycieli, obejmujące działania sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a także niemożliwe do zrealizowania. Ponadto sąd ma obowiązek zbadać, czy propozycje układowe spełniają wymagania formalne, a ich wykonanie jest realne – stanowi to swoistą zaporę przed nadużyciami oraz próbami „układowej fikcji”.

Ustawodawca w art. 155 p.r. przewiduje zamknięty katalog podmiotów legitymowanych do składania propozycji układowych. Ich lista została rozszerzona względem wcześniejszego Prawa upadłościowego i naprawczego, co podkreśla zwiększoną rolę wierzycieli i organów postępowania.

Pierwszym i podstawowym podmiotem uprawnionym do złożenia propozycji układowych jest sam dłużnik. Wynika to z jego centralnej roli w postępowaniu restrukturyzacyjnym. To on najlepiej zna swoją sytuację finansową i ma największą motywację do wypracowania rozwiązania ratującego firmę. Co istotne, złożenie propozycji układowych przez dłużnika nie jest jego prawem, ale obowiązkiem – bez względu na to, kto zainicjował postępowanie. Brak aktywności dłużnika w tym zakresie może prowadzić nawet do umorzenia postępowania przez sąd (na podstawie art. 325 p.r.).

Drugim uprawnionym podmiotem jest rada wierzycieli – organ kolegialny reprezentujący interesy wierzycieli w toku postępowania. Jej legitymacja ma szczególne znaczenie wtedy, gdy dłużnik nie podejmuje konstruktywnych działań. Dzięki niej możliwe jest przeforsowanie układu nawet wbrew woli dłużnika, jeśli służy to ogółowi wierzycieli.

Kolejną grupą podmiotów są organy postępowania – nadzorca sądowy lub zarządca. Ich rola polega na czuwaniu nad przebiegiem restrukturyzacji i zapewnieniu jej zgodności z prawem i interesem wierzycieli. Ustawodawca dopuszcza, by także te organy mogły zainicjować propozycje układowe, co stanowi wyraz pragmatycznego podejścia do zarządzania procesem restrukturyzacyjnym.

Jedną z najistotniejszych zmian względem poprzedniego stanu prawnego jest przyznanie uprawnienia do składania propozycji układowych tzw. kwalifikowanym wierzycielom – czyli tym, którzy łącznie posiadają co najmniej 30% sumy głosów w układzie (z wyłączeniem określonych wierzytelności szczególnych). Próg ten nie jest przypadkowy – przy założeniu ograniczonej frekwencji głosujących, 30% może realnie przesądzać o losach układu. Skoro więc taka grupa może zablokować przyjęcie propozycji, ustawodawca przyznał jej także możliwość ich samodzielnego przedstawienia.

Warto przy tym zaznaczyć, że do tej sumy nie wlicza się:

Dzięki temu ustawodawca chroni proces restrukturyzacyjny przed próbami manipulacji lub wpływania na jego przebieg przez nieuprawnione osoby.

W szczególnym przypadku postępowania deweloperskiego, prawo do składania propozycji mają także wierzyciele-nabywcy, którzy reprezentują co najmniej 20% liczby wszystkich nabywców mieszkań czy lokali w danym przedsięwzięciu. Rozwiązanie to pozwala chronić interesy konsumentów i daje im realny wpływ na restrukturyzację dewelopera.

W przypadku postępowań restrukturyzacyjnych wobec instytucji finansowych – banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych – inicjatywa może wyjść również od podmiotów właścicielskich. Warunkiem jest reprezentowanie przez nich 2/3 kapitału zakładowego lub udziałowego danej instytucji. Dodatkowo, w przypadku banków spółdzielczych, taką inicjatywę może podjąć również bank zrzeszający.

Ciekawym aspektem jest możliwość zmiany już złożonych propozycji układowych. Ustawodawca nie przewidział odrębnych przepisów w tym zakresie – przyjmuje się zatem, że uprawnienie do zmiany propozycji przysługuje tym samym podmiotom, które mogą je składać. Co ważne, każda zmiana musi być przedstawiona w formie kompletnej, zamkniętej wersji – niedopuszczalne jest zgłaszanie „korekt cząstkowych”, bez oszacowania ich wpływu na cały układ.

Prawo restrukturyzacyjne oferuje szeroki katalog podmiotów, które mogą składać propozycje układowe – nie tylko dłużnik, ale również rada wierzycieli, nadzorca sądowy, kwalifikowani wierzyciele, a nawet klienci deweloperów czy udziałowcy banków. Takie rozwiązanie zwiększa szanse na skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji, ograniczając ryzyko sabotażu ze strony dłużnika i wzmacniając realny wpływ wierzycieli na proces.

Umożliwienie wielu uczestnikom postępowania formułowania propozycji układowych czyni restrukturyzację narzędziem bardziej elastycznym, pluralistycznym i odpornym na konflikty interesów.

Jesteś firmą w kryzysie? Mamy rozwiązania chroniące kapitał firmy oraz realne plany na restrukturyzację. Zapraszamy do kontaktu.