Upadłość konsumencka — jaki wpływ ma na nią rozdzielność majątkowa?

Upadłość konsumencka niesie za sobą wiele skutków związanych z życia upadłego po jej ogłoszeniu. Skutki te dotyczą jednak nie tylko samego upadłego, ale także jego małżonka. A co w sytuacji, gdy małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową? Jak wówczas kształtuje się ich sytuacja po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej?

Z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami z mocy ustawy powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Wspólność ustawowa małżeńska powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków wspólność ustawowa małżeńska ustaje, a majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości.

Należy podkreślić, że małżonkowie nie mogą dokonać podziału majątku wspólnego po ogłoszeniu upadłości. Od tej chwili, aż do zakończenia całego postępowania, prawo zarządu mieniem upadłego, należy do syndyka.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez jednego z małżonków ma dotkliwe konsekwencje względem drugiego z nich, mimo że nie jest on stroną postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Mimo to ponosi on daleko idące konsekwencje wydania takiego postanowienia.

Należy podkreślić, że ustrój wspólności majątkowej ma to do siebie, że małżonek upadłego swoim udziałem w majątku dorobkowym ponosi odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka, nawet w sytuacji, gdy nie jest współdłużnikiem. Nie uwalnia go również od negatywnych konsekwencji ogłoszenia upadłości współmałżonka fakt, że np. nie wyraził on zgody na zaciągnięcie określonych zobowiązań. Małżonek upadłego posiada jedynie uprawnienie do zgłoszenia w postępowaniu upadłościowym wierzytelności z tytułu udziału w majątku dorobkowym. Nie może tym samym domagać się wyłączenia z masy upadłości udziału w majątku wspólnym.

Małżonkowie mogą w trakcie lub już po zawarciu małżeństwa swoje stosunki majątkowe ukształtować w zasadzie w dowolny, dopuszczalny prawnie sposób. Przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego mogą oni wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Majątek wspólny wchodzi do masy upadłości w takim stanie, w jakim się znajduje w dacie wydania przez sąd postanowienia w tym przedmiocie. Jeżeli małżonkowie zawarli umowę rozszerzającą wspólność, do masy upadłości wchodzi ten majątek w takim rozmiarze, jaki wynikał z tej umowy w dacie ogłoszenia upadłości.

Należy jednak podkreślić, że gdy małżonkowie ograniczyli wspólność ustawową bądź ustanowili odrębność majątkową — ich sytuacja majątkowa kształtuje się wówczas nieco inaczej. Zgodnie z art. 126 ust. 1 pr. upadł., zniesienie wspólności majątkowej jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej 2 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu dotyczy to również umów ograniczających wspólność majątkową. Zgodnie natomiast z art. 116 pr. upadł., roszczenia małżonka upadłego wynikające z umowy majątkowej mogą być uwzględniane tylko wówczas, gdy była ona zawarta wcześniej niż 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Małżonek upadłego ma prawo zgłosić do masy upadłości wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym. Może on także w toku postępowania zgłosić wierzytelność stanowiącą odpowiednik wartości jego udziału w majątku dorobkowym według cen z daty ogłoszenia upadłości.

W prawie polskim istnieje domniemanie, że majątek wspólny, który powstał w okresie prowadzonej przez upadłego działalności gospodarczej, został nabyty właśnie z dochodów uzyskiwanych z tej działalności. Należy także podkreślić, że dochody z działalności gospodarczej jednego z małżonków stanowią majątek wspólny. Co jednak istotne, do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej. Zasada ta dotyczy jednak tylko tych przedmiotów, które objęte są wspólnością ustawową lub umowną. Ma więc zastosowanie, gdy małżonkowie w chwili ogłoszenia upadłości pozostawali we wspólności majątkowej ustawowej lub umownej o charakterze rozszerzonym oraz wtedy, gdy ustanowienie rozdzielności majątkowej lub jej ograniczenie jest bezskuteczne wobec masy upadłości. Jednocześnie, nie można zapominać, że wyłączeniu z masy upadłości podlegają jedynie przedmioty nabyte do majątku wspólnego co najmniej na 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Później nabyte przedmioty, bez względu na ich funkcjonalne znaczenie, wchodzą do masy upadłości, jeżeli nie zachodzą inne podstawy ich wyłączenia.

Upadłość konsumencka jednego z małżonków ma wpływ na sytuację finansową drugiego z nich. Mimo iż małżonek upadłego ma prawo domagać się stosownych rozliczeń, warto przemyśleć, czy w przypadku prowadzenia własnej firmy, lepszym rozwiązaniem nie byłoby zabezpieczenie w postaci ustanowienia rozdzielności majątkowej. Po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej rozdzielność majątkowa zachodzi pomiędzy małżonkami z mocy prawa, a cały ich wspólny majątek wchodzi w skład masy upadłości. Jednak nie może ona ostać podzielona. Bezpieczny jest natomiast majątek małżonków, którzy w momencie ogłoszenia upadłości konsumenckiej pozostawali w ustroju rozdzielności majątkowej (którą ustanowili odpowiednio wcześniej, przed ogłoszeniem upadłości). Zachowują oni wówczas swój majątek.